Коми кывтӧдӧм

Автор: Попова Э. Н.

Небӧгса йӧзӧдӧм:

Ӧнія коми кыв. Морфология. Сыктывкар, 2000. Лб. 502-504.

Кывторъясӧн шуӧны вежласьтӧм отсасян кывъяс, кодъяс петкӧдлӧны сёрникузяын уна сикас смыслӧвӧй, модальнӧй да эмоционально-экспрессивнӧй рӧм, отсалӧны артмӧдны кывбердлысь, кадакывлысь да урчитанлысь ӧткымын грамматика форма, корсюрӧ индӧны сёрникузялӧн юкӧнъяскостса да сёрникузяяслӧн предикативнӧй подувъяскостса йитӧд вылӧ.

Кывторъяс мукӧд отсасян кывъяс моз жӧ оз лоны сёрникузяса членъясӧн, но торъялӧны найӧ сійӧн, мый ӧткымын кывтор вермӧ вежны дзонь сёрникузя, примеръяс пыдди:

— Но? — гӧгрӧсмыштӧны Василий Петровичлӧн синъясыс (М. Игнатов),

А вот. . . Мам сьӧлӧмыс висьӧ лун и вой ас челядь вӧснаыс (Н. Куратова),

. . . Со и воис служитны мунан кад. Медъя! (В. Тимин),

А ӧд во-мӧд сайын на кос ни пӧр вӧлі, дженьыдик платтьӧа, сьӧдӧдз гожъялӧм кӧмтӧм кокъяса чепелыш — эстшӧм вильыш руа ныв нисьӧ зон. И со тай (В. Тимин).

Мукӧд отсасян кывъясысь кывторъяс торъялӧны асланыс функцияӧн, шуам, кывбӧръяс кӧ йитӧны торъя кывъяс ас костаныс, а кывйитӧдъяс — сёрникузяса членъяс да сёрникузяяс, кывторъяс отсӧгӧн тайӧ синтаксис единицаясыс петкӧдчӧны стӧчджыка, выразительнӧя, эмоциональнӧя. Кывторъяс вермӧны сулавны быд кывсикас бердын да пырны сёрникузялӧн быд член составӧ. Ӧткодялӧй: ме ӧмӧй ветла, гортӧ ӧмӧй ветла, дыр ӧмӧй ветла, воккӧд ӧмӧй ветла; менӧ на велӧдліс, менӧ велӧдліс на, велӧдліс вит во на да с. в. Ӧмӧй да на кывторъясыс асшӧра нуны кыввора вежӧртассӧ оз вермыны. Смыслӧвӧй тӧдчанлунсӧ найӧ вермӧны босьтны сӧмын сёрникузяын, кор тӧдчӧдӧны кутшӧмкӧ кывлысь вежӧртассӧ.

Кывторъяс вермӧны петкӧдлыны уна сикас вежӧртасъяс; налӧн семантикаыс петӧ висьталысьыслӧн висьталантор дорӧ отношениеысь. Кывторъяс отсӧгӧн висьталанторъяс мыйкӧ стӧчмӧдӧны, торйӧдӧны, мыйыськӧ соссьӧны, петкӧдлӧны мыйынкӧ майшасьӧм, нимкодясьӧм, висьталанторйӧн шензьӧм. Кывторъяс мукӧд кывсикасъяс моз вермӧны лоны ӧти да уна вежӧртасаӧсь. Сідз, буретш, ӧмӧй кывторъяс ӧти вежӧртасаӧсь, а а, да кывторъяс вермӧны лоны некымын вежӧртасын.

Шуам, а кывторйӧн вӧдитчӧны:

а) юалігӧн:

— Ачым ог тӧд. Пола — вӧт кӧ тайӧ, Илья Яковлевич, а?! (Б. Шахов),

 — Одессит, видзӧд, мӧсъяс. Ак, ӧні эськӧ кӧдзыд йӧв кружка. А! (В. Тимин),

б) юалӧм вынсьӧдігӧн:

— А мыйла тэ сёрмин тӧрыт? Эн кӧ сёрмы эськӧ, эз и сюйны, колӧкӧ, пароход трюмас! (Г. Фёдоров),

в) горӧдігӧн:

А кӧдзыд! — Сідзи и чишкалӧ (М. Игнатов),

А вай веськыда муна! (М. Игнатов),

Со панласьӧны нин бать-мамыскӧд скворечпиян. А шумыс мыйта! (С. Раевский),

Татшӧм кӧдзыдыс ӧнӧдз эз на кӧ вӧвлы-а! (М. Игнатов),

г) шыӧдчигӧн:

— Дед, а дед! Видзӧд, миян кыдз вылӧ гӧрд коръяс петӧмаӧсь. . . (С. Раевский),

— Витя, а Витя, — небыда шыасьӧ ныв (Е. Рочев),

д) сёрни  тема  вежигӧн  сёрни водзас:

Чёрный босьтӧ штатив да прибор тыра ящик да лётйӧдлӧ киясас, буракӧ, зільӧ тӧдмавны, мый сьӧкыдджык, сэсся штативсӧ мыччӧ Митдиновлы. И ми вӧрзьӧдчам. А миян водзын паськӧдчӧма тундра. Восьлалам посньыдик бадь кустъяс пӧвстті, каям муртса тӧдчыштана мыльк бокшаті (М. Игнатов).

Некымын вежӧртас  кутӧ тшӧтш да кывтор. Сійӧн вӧдитчӧны:

а) висьталанторсӧ эскӧдігӧн:

«Горнӧй уджъяс кузя десятник. . . » Да, ме десятник (М. Игнатов),

б) юалігӧн:

— Дерт, кӧнкӧ, недӧвӧльнӧйӧсь. Пукаліс пӧ Лымбӧжын, а прамӧя эз отсась. Да! (М. Игнатов),

в) сёрни дырйи мӧд  тема  дінӧ  вуджигӧн, мый йылысь кӧ либӧ код йылысь кӧ казьтылігӧн, мый йылысь кӧ мӧвпалігӧн:

Да, жугӧдӧм эжа улын сьӧдӧдӧ из шом. Абу из шом, а сы кодь сьӧд му (М. Игнатов),

Да, сійӧ нӧшта радейтӧ рытъяснас ноксьыны «ФЭД» фотоаппаратӧн, нимтӧ сійӧс «лодырӧн» да «японскӧй городӧвӧйӧн», сы вӧсна мый аппаратыс некыдз оз кӧсйы кыскыны плёнкасӧ и ӧтторъя орйӧдлӧ сылысь дорсӧ (М. Игнатов),

— Да. . . Ӧні уна сэтшӧм коньӧрыс му вылас! — шуыштіс Домна да ланьтіс, мыйкӧ йылысь чорыда, тыдалӧ, думыштчис (Г. Фёдоров),

г) сёрникузя водзын висьталанторйыслы ыджыдджык тӧдчанлун сетӧм могысь:

Да ме ог сы йылысь! Мый тэ шуин, кор сійӧ надзӧн уджалӧмысь тэнӧ видіс! (М. Игнатов),

Да ме эг и кӧсйы, медым казялас, меным сійӧ ёна кажитчис, но ме яндыси сыысь. . . (М. Игнатов).

Юалӧм вылӧ шыасигӧн сійӧ шусьӧ юалана интонацияӧн мый вежӧртасын; эскытӧм, паныд кыв петкӧдлігӧн кыдз жӧ вежӧртасын. Унджык кывторйыс коми кывйын уна вежӧртаса. Уна сикас смыслӧвӧй, модальнӧй да эмоциональнӧй рӧм петкӧдлӧм кындзи, кывторъяс вермӧны артмӧдны кыв формаяс, а сідзжӧ (ӧткымын пӧрйӧ) индыны сёрникузялӧн юкӧнъяс костын да сёрникузяяслӧн предикативнӧй подувъяс костын йитӧд вылӧ. Коми кывйын кывтор кутӧ ыджыд тӧдчанлун. Асшӧр сёрни, серпаса да фольклор гижӧдъяс зэв озырӧсь кывторъясӧн. Ӧти сёрникузяын вермас лоны некымын кывторйӧдз; тшӧкыда овлӧ сідз, мый орччӧн ӧти бӧрся мӧд вермӧ сулавны некымын кывтор да пыртны сёрникузяӧ уна вежӧртас рӧм:

Мыйла нӧ эськӧ и оз юав! (В. Тимин),

А со и сизь клёнӧдчӧ ёсь нырнас пуӧ: тук, тук, тук. . . (В. Тимин).

Ӧнія коми кывйын кывторъяс позьӧ видлавны артманног боксянь, тэчасног боксянь, функция да вежӧртас боксянь, сёрникузяын ин боксянь.