Коми кывтӧдӧм

Автор: Попова Э. Н.
Небӧгса йӧзӧдӧм: 
Ӧнія коми кыв. Морфология. Сыктывкар, 2000. Лб. 516-517.

Сы серти, кутшӧм ин босьтӧны кывторъяс сёрникузяын, найӧс позьӧ юкны кык пельӧ: урчитӧм ина кывторъяс да вежласян ина кывторъяс.

Сёрникузяын ин серти урчитӧм кывторъясӧн лоӧны:

а) кывторъяс, кодъяс век сулалӧны сійӧ кыв водзас, код дорӧ йитчӧны. Препозитивнӧй ин вермӧны босьтны соссяна абу да не кывторъяс, кывбердлысь да урчитанлысь медвылыс тшупӧд петкӧдлысь медся кывтор. Примеръяс пыдди:

Видз вывті мунны кокниджык дзескыд вӧр туй дорысь. Абу няйт (Н. Куратова),

Ок, ёна колӧ кӧр видзысьлы поводдясӧ тӧдны, медым не сорасьны (Я. Рочев),

 — Не прӧстӧ сійӧс тані быд жыдач видӧ, — бара серӧктіс Калина (Я. Рочев),

Сэки сійӧ (Кузьма) не ӧти лишнӧй сё шайт пуктас аслас зептӧ (Я. Рочев),

Пӧжалуй, сӧмын сэні, больничаын куйлігӧн, Васса первойысь гӧгӧрвоис ӧти ыджыдтор: бур другъяс да пӧдругаяс медся донаӧсь олӧмад (И. Изъюров),

— Вот и шуим комсомольскӧй собрание вылын — мӧдӧдны фермаӧ кык мортӧс. Виктор медся водз сӧгласитчис (И. Изъюров);

б) кывторъяс, кодъяс век сулалӧны сійӧ кыв бӧрас, код дінӧ йитчӧны. Коми кывлы лӧсялӧ постпозитивнӧй кывторъясӧн вӧдитчӧм. Постпозитивнӧйясӧн лоӧны вынсьӧдан (нин, нӧ), юалан (—а, -ӧ, ӧмӧй), соотносящӧй (на, нин), модальнӧй (кӧ, кӧ-а, пӧ, тай, тон) кывторъяс. Примеръяс:

Вербованнӧй вылад лачатӧ кутны йӧз понйӧн вӧралӧм кодь на (Г. Юшков),

— Вӧрӧ кая. Кык чом сэні. А ӧнісӧ колхозын на, кытчӧ ыстасны (Г. Юшков),

 Гортысь бӧръя письмӧыс воис неважӧн на (В. Тимин),

Палаткаын асъя рӧмыд на. Ставӧн на узьӧны (М. Игнатов),

 — Ой, книга лавкаӧ кӧ веськалім-а! — чуймискодь Пекла да прамӧй дыр чатрасис джодж шӧрас сулалігмоз. — Эсы мында!. . . (В. Безносиков),

Ме эг тӧд, дыр-ӧ мунім, уна-ӧ колис кадыс тайӧ адас!? (С. Раевский),

Ӧд и асланым дзик ставыс ӧмӧй туйӧ, сьӧлӧмын мый эм, медбӧръя туйӧ! (Ю. Васютов),

«Зэрас ӧмӧй! — юрсӧ вывлань чатӧртіс Черных да содтіс воськовсӧ (И. Коданёв), Тӧлаліс тай ӧти войӧ, да сэки вӧлі кымынкӧ пӧрӧма-а (Г. Юшков),

Колхозад ӧтувтчӧм бӧрын пӧ миян сиктсаяс скӧтнӧй двор стрӧитасны сиктсянь неылӧ (Н. Куратова),

Ӧбразлы тай, енлы кӧть ог эскӧй, иньпӧв пельӧсъясын век на абу дзескыд (Ю. Васютов).

Кывторъяс, кодъяс вермӧны босьтны синтаксис тэчасъясын разнӧй ин, коми кывйын абу жӧ этша. Татшӧмъяснас лоӧны дай, кӧть, ӧд, но (препозицияын тӧдчӧдӧ ышӧдан (побудительнӧй) вежӧртас, коді лӧсялӧ роч ну кывторлы, а постпозицияын кутӧ вынсьӧдан (усилительнӧй) вежӧртас да лӧсялӧ роч же кывторлы), ни кыв водзын сулалігӧн кутӧ вынсьӧдан вежӧртас, кыв бӧрын — содтана да с. в. Примеръяс пыдди:

Дай эм-ӧ сьӧлӧмыс сэтшӧм йӧзыслӧн! (И. Изъюров),

Дай мыжанас асьсӧ Варук оз и лыддьы (Н. Куратова),

— А ме нӧ ог ветлӧдчы? Мукӧд бабаыс на тшӧтш ӧні кутас дай. Мед вот волас арыс (Г. Юшков),

Тэ — туй морт: мудзин — шойччӧг колӧ. Посводзас и водышт дай (В. Безносиков),

 Ӧтчыд кӧть кутлыны рад ме Аньыслысь гаддясьӧм ки, Казьтыштны кыв, кодӧс гусьӧн Сьӧлӧмын новлӧдла ме (С. Попов),

Регыдик кежлӧ сувтлігъясӧн ме зільлі кӧть мыйтакӧ отсыштны сылы (вӧвлы), виалі да вӧтлалі дзизгысь вир юысьясӧс, но тайӧ вӧлі сэтшӧм удж, кодлӧн помыс эз тыдав, водзӧ мунтӧм удж:: нач кымӧрыс эз чин, а кажитчӧ, пыр ӧтарӧ содіс (М. Игнатов),

Но кыдз вӧчны, мед югыдӧдзыс оз казявны либӧ кӧть мунӧмӧс оз аддзывны (И. Пыстин),

Сиктса мужикыд ӧд сэтшӧм, заводитас кӧ мыйкӧ вӧчны, помавтӧгыд оз эновт (Н. Куратова),

Ӧд и тіянлы колӧ мунны, и нылыслы тшӧтш (Г. Фёдоров),

Тэ ӧд чужин эн мӧй ыб дор сёнын, паськыд гудыр юӧн мыйла кӧсъян лоны! (Ю. Васютов),

Тӧдӧны ӧд, мый воим татчӧ эг гожъялӧм могысь (В. Тимин),

Тані эрдыс во-мӧд сайын на вӧлі куш, ни ӧти пу эз вӧв, а ӧні со быдмӧны сыв кузьта кымын томиник пуяс (С. Раевский),

— Книгаястӧ ӧд он сёй, пасьтавны-кӧмавны оз шогмыны ни (В. Безносиков).

Коми кывйӧ пырӧм кывторъяс сёрникузяын векджык сувтӧны сійӧ жӧ местаас, кӧні сулалісны кыв-источникас. Пример пыдди, роч же кывтор, коді сулалӧ торйӧдан кыв бӧрас, коми кывйӧ вуджӧм бӧрын кутӧ асьсӧ сідз жӧ:

А сэсся бӧрынджык асьным жӧ пондім вӧтлысьны учитель  бӧрсяыд дай (Н. Куратова),

И оз позь нюжмасьны — аски жӧ нин, гашкӧ, таӧ вермас воӧдчыны кодкӧ мӧд (В. Тимин).

Сійӧ жӧ позьӧ шуны тшӧтш юалан ли кывтор йылысь, коді торъя кыв либӧ кывтэчас дінӧ йитчигӧн экспрессивнӧя торйӧдӧ сійӧс да век сулалӧ сы бӧрын: кыдзи рочын, сідзи и коми кывйӧ вуджӧм бӧрын.