Коми кывлӧн диалект тэчас

Авторыс — Сажина С. А.

Коми сёрнисикасъяслӧн ӧнія серпас

Ӧнія коми кыв пырӧ перым кыв чукӧрӧ да артмӧ куим ыджыд юкӧнысь: перым коми сёрниног, зыран коми сёрниног да язьва коми сёрниног.

Язьва коми cёрниног юргӧ Перым областьса Красновишерск районын, Язьва ю пӧлӧн, Вылыс Язьва сиктсӧветувса Көрйөл (Антипина), Көрул (Паршакова), Талавол, Конанова, Арефина, Вылыс да Улыс Заполье, Сÿйөб (Ванькова), Егорова, Коновалово, Симанова грездъясын. Медгырысьясыс на пиысь – Антипина, Паршакова да Ванькова.

Перым коми кывъя йӧз олӧны вӧвлӧм Перым коми автономия кытшын. Перым коми сёрнисикасъяс юксьӧны лунвыв да войвыв наречиеяс вылӧ. Быд сёрниног ӧтувтӧ нёль сёрнисикас.

  • Лунвыв сёрниногӧ пыртӧны ӧнь, нердва, кудымкар-иньва да иньвагорув сёрнисикасъяс.
  • Войвыв сёрниног ӧтувтӧ мыс-луп, кӧсва-кама да кӧчладор сёрнисикасъяс.

Перым кытшын 2010ʼ вося лыдпасъяс серти олӧ 80 сюрс гӧгӧр коми морт.

Перым коми сёрнисикасъяс лыдӧ пыртӧны и камайыв сёрниног, коді паськалӧма Киров областьса Афанасьевскӧй районын. Сэтчӧс олысь войтырсӧ нимтӧны нӧшта сюзьдінса комиясӧн. Сюзьдін (рочӧн Зюздино) – Афанасьево сиктлӧн важ нимыс. Тайӧ аслыспӧлӧс сёрнисикас, коді кыв сертиыс сулалӧ перым коми да зыран коми сёрнисикасъяс костын.

Зыран коми войтыр олӧны кызвыннас Коми Республикаын (лыдыс 2010ʼ вося гижалӧм серти – 160 сюрс гӧгӧр комиӧн сёрнитысь). Кыв туялысьяс торйӧдӧны дас зыран сёрнисикас.

  • Луза-летка сёрнисикас паськалӧма Луза да Летка юяс ковтысын, ӧнія Луздор районын (Прокопьевка, Мутнича, Гуръёвчи, Слудка, Пӧруб, Ношуль, Занулльӧ, Абъячой). Юксьӧ луза да летка сиктсёрнияс вылӧ. Сёрнисикаслӧн уна ӧтувъялун перым коми да камайывса сёрнисикасъяскӧд.
  • Сыктывйыв сёрнисикас ӧнiя кадӧ паськалӧма Сыктыв катыдын: Грива, Карвуджӧм, Койгорт, Ужга, Мырпонаыб сиктъясын; водзынджык сыктывйывса комияс овлӧмны и Кобра ю пӧлӧн. Кобра сиктсёрниыс вӧлӧма зэв аслыспӧлӧс, но ӧнія лунъясӧ тайӧ сиктас некод оз ов, олысьясыс вуджисны гырысьджык сиктъясӧ, но кужисны видзны ас сиктсёрнилысь торъяланасӧ. Сыктывйыв сёрнисикас мукӧд сёрнисикасысь медводз торъялӧ аслыспӧлӧс пӧдса о шыӧн (пример вылӧ, пон ‘конец’ – пôн ‘собака’; корс’а ‘ищу’ – кôрс’а ‘веник’; кос ‘промежуток’ – кôс ‘сухой’). Бара жӧ матын перым коми да камайывса сёрнисикасъяскӧд.
  • Сыктывшӧр сёрнисикасӧн сёрнитӧны шӧр Сыктыв ю ковтысын, Кебра, Гагшор, Визиндор, Визин, Палаззя, Поёл, Куниб, Межадор, Чуклӧм, Ыб, Паджга сиктъясын олысь йӧз
  • Сыктывкарбердса сёрнисикас – гижӧда кывлӧн подув – паськалӧма Сыктывкарын да сы гӧгӧрса сиктъясын (Чит, Кӧджпом, Сёська, Зеленеч, Койтыбӧж, Парчӧг). Ин сертиыс тайӧ шӧр сёрнисикас, коді йитӧ лунвыв да войвыв сёрнисикасъяс.
  • Эжвагорув сёрнисикас паськалӧма шӧр Эжва ю ковтысын, Гам, Айкатыла, Висдін, Зӧвсьӧрт, Ипать, От, Паль сиктъясын.
  • Емва сёрнисикасӧн сёрнитӧны вылыс да шӧр Емва ю пӧлӧн, Синдор ты бокын олысь войтыр (Княжпогост районса Весыва, Синдор, Туръяыб, Кони сиктъяс).
  • Удора сёрнисикас паськалӧма Вашка да Мозын юяс пӧлӧн (Ёвкӧдж, Мукты, Важгорт, Путшкымдін, Веньдін, Слӧбӧда, Йӧртымдін, Сёльыб, Удор, Пыисдін). Зэв аслыспӧлӧс сёрнисикас, уна ӧтувъя кыв петкӧдчӧм матыстӧ тайӧ сёрнисикассӧ перым коми сёрнисикасъяскӧд. Удора сёрнисикасын торйӧдӧны вит сиктсёрни: вашкайыв, вашкагорув, мозынйыв, мозыншӧр, мозынгорув.
  • Изьва сёрнисикас юргӧ Изьва, Печора, Уса юяс ковтысын (Изьва, Букур, Сизя Ыб, Краснобор, Вертеп, Щельяюр. Кыдзкар, Кипиёва, Мутнӧй Материк, Уквавом, Колва). Войвывсянь изьва сёрнисикас йитчӧ ненеч да роч сёрнисикасъяскӧд. Колӧ пасйыны, мый изьва кывъя войтыр олӧны оз сӧмын Коми муын, но и Тюмень, Кардор да Мурман обласьтъясын.
  • Эжвайыв сёрнисикас паськалӧма вылыс Эжва ю ковтысын: Локчим, Висер да Воч юяс пӧлӧн (Висер, Дереваннӧй, Дон, Керчомъя, Воч, Дзоль, Мордін, Мыс, Помӧсдін, Шойнаты, Кулӧмдін, Нэмдін). Тайӧ сёрӧн артмӧм сёрнисикас; сӧвмис мукӧд сёрнисиксъяс подув вылын.
  • Печӧра сёрнисикас (Мылдін, Абар, Покча, Саваяг, Дутов, Пӧдчерем). Тайӧ бара жӧ серӧн артмӧм сёрнисикас: сыктывшӧр да эжвайыв сёрнисикасъяс подув вылын.

Зыран-коми сёрнисикасъяс торйӧдӧны лунвыв да войвыв чукӧръяс вылӧ.

  • Лунвыв сёрнисикасъяс лыдӧ пырӧны луза-летка, сыктывйыв да сыктывшӧр сёрнисикасъяс.
  • Войвыв сёрнисикасъяс – эжвагорув, удора, емва да изьва.
  • Сыктывкарбердса – вуджана сёрнисикас.
  • Эжвайыв да печӧра сёрнисикасъяс артмисны-сӧвмисны сёрӧн, бӧръя кыксё воясӧ.

 

«Коми кывлӧн диалект тэчас» рубрикаса бӧръя гижӧдъяс: