Коми кывтӧдӧм

Автор: Попова Э. Н.

Небӧгса йӧзӧдӧм:

Ӧнія коми кыв. Морфология. Сыктывкар, 2000. Лб. 504-505.

Коми кывторъяс — этша на туялӧм категория. Налӧн артмӧм-лоӧм кузя торъя уджъяс абуӧсь. Артмӧм серти, кывторъяс позьӧ юкны кык чукӧр вылӧ: ас кыв подув вылын артмӧм кывторъяс да пырӧм кывторъяс.

а) Ас кыв подув вылын артмӧм кывторъяс артмӧмаӧсь мукӧд отсасян кывъяс дорысь водзджык. На пӧвстысь ӧткымын вӧліны нин фин-угор подув кывйын, кӧні эз на вӧвны кывбӧръяс ни кывйитӧдъяс. То кывтор, коді ӧнія коми кывйын мунӧ сӧмын кывтор пыдди, артмӧма *tё фин-угор индан нимвежтаслӧн кывдінысь. Индан нимвежтаслӧн да индан кывторлӧн ӧткодьлуныс висьталӧ сы йылысь, мый индан нимвежтасыс да индан кывторйыс оз на вӧлӧм торъявны: ӧти и сійӧ жӧ торъякывйыс нуӧма кык функция. Юалан ӧ кывтор мунӧ постпозитивнӧя. Сійӧ артмӧма урал *Ё индан нимвежтаслӧн кывдінысь. Сылӧн архетипыс медводз используйтчыліс вом ёртыслысь вниманиесӧ кыскӧм могысь. Мадяр сёрнисикасъясын ӧнӧдз на тайӧ функцияын вӧдитчӧны е кывторйӧн. Ӧнія балтикабердса да перым кывъясын бергалӧны энклитическӧй кывторъяс, кодъяс артмисны *kё урал кадся юалан нимвежтас кывдінысь. Балтикабердса кывъясын индӧм кывдінсьыс сӧвмисны юалан кывторъяс, кодъяс вежӧртас сертиыс лӧсялӧны роч ли кывторлы, перым кывъясын — кывторъяс, кодъяс тӧдчӧдӧны стӧча тӧдтӧмлун, лоны вермӧм да лӧсялӧны ‑то, -нибудь роч кывторъяслы: удм. -ке, коми —кӧ. *Кё важ урал кадся юалан нимвежтас фин-перым кыв подулын нин вӧлі кывторйӧн. Мед, на, пӧ кывторъяслысь артмӧмсӧ сьӧкыд гӧгӧрвоӧдны. Вермас лоны, мый найӧ артмисны кутшӧмкӧ междометие сяма шы тэчасъясысь. Юалан вежӧртаса ӧмӧй кывтор тэчсьӧма нимвежтаса кык элементысь: ӧ да мый.

Кывторъяслӧн абуӧсь ас кыв артмӧдан средствояс. Найӧ озырмӧны мукӧд кывсикасъяс тшӧт весьтӧ. Кывторъясӧ медтшӧкыда вуджӧны нимвежтас, урчитан, кывберд, весиг кадакыв. Кывторъясӧ вуджигӧн торъякыв воштӧ ассьыс категориальнӧй вежӧртассӧ да босьтӧ ас вылас кывтор вежӧртас. Шуам, урчитан воштӧ обстоятельство вежӧртассӧ да босьтӧ кывтор вежӧртас. Такӧд тшӧтш вежсьӧны сылӧн и синтаксическӧй функцияясыс: найӧ оз нин вермыны лоны сёрникузяса членӧн, ӧткодялӧй:

Гостиницаӧ места эз сюр, бара рӧдняӧс дӧзмӧдны лоӧ (В. Тимин),

И кӧні бара думайтӧ узьмӧдчыны (Бойко)! (М. Игнатов).

Бара кывтор петӧма бара урчитанысь, кодлӧн медводз вежӧртасӧн вӧлі ‘бӧрлань’ вежӧртас. Стӧчмӧдан буретш кывтор лоӧма урчитанысь, коді артмӧма бур да этш кывъясысь. Нымӧн кывтор, коді урчитӧ качестволысь абу тыр тшупӧд либӧ действиелысь абу тыр ӧд да лӧсялӧ роч едва, еле кывторъяслы, артмис ным ‘этша’ вежӧртаса кыв подув вылын. Моз кывтор артмис моз кывбӧрысь, коді петкӧдлӧ матыслун, ӧткодьлун, ӧтсямалун. Аслыспӧлӧс ногӧн артмӧма дерт кывтор, кодӧс петкӧдӧны дертысь урчитанысь, а ачыс урчитаныс лоӧма важ роч дъртъ кывйысь, кодлӧн вӧлӧма ‘пом’, ‘помалӧм’, ‘эштӧдчӧм’ вежӧртас, да петан вежлӧга -ысь суффиксысь.

б) Мукӧд кывйысь пырӧм кывторъяс. Коми кывлӧн кывторъясӧн озырмӧмын ыджыд пайыс роч кывлӧн. Роч кывторъяс, кодъяс пырисны комиӧ, торъялӧны оз сӧмын лыднас, но и унасикаслуннас. Рочысь пырӧм кывторйыс эм пӧшти быд семантическӧй чукӧрын. Найӧ тӧдчӧдӧны уна пӧлӧс вежӧртас рӧмъяс, кызвыннас сійӧ жӧ, мый вӧлі кыв-источникас: жӧ, али, дажӧ, кӧть, вот, не, ещӧ, самӧй, либӧ да мукӧд. Тшӧкыда найӧ ёна нин вежӧмаӧсь ассьыныс шы тэчассӧ, шуам, бӧльӧ, ӧд, тыкӧ, медтыкӧ.