Коми кывтӧдӧм

 Игушев Е.А. «Коми диалектология» небӧг серти.

Эмакыв

1. Лыдмӧдан —яс содтӧсысь ӧтдор паныдасьлӧ -ян, кодӧн тӧдчӧдӧны вӧчӧмсӧ ӧтув керысьясӧс: мамымъян ‘мамӧй да сыкӧд ӧтлаын уджалысьяс’, пӧчымъян ‘пӧчой да сы гӧгӧр пукалысь йӧз’.

2. Асалан содтӧсъяс:

Гижӧд кывйын да мукӧд сёрнисикасын лыдмытӧм ас мортінлы асалӧмсӧ петкӧдлӧ -ӧй, (-ӧ, -э) содтӧс.

3. Вежлӧгъясӧн вӧдитчӧмын эмӧсь жӧ торъялӧмъяс:

а) сетан вежлӧглӧн содтӧсыс -лӧ: воклӧ, ошлӧ, тiянлӧ.

б) сiйӧ жӧ вермӧ овны керана вежлӧгын: тепыс’с’аслӧ воштi ‘воштi кепысьясӧс’.

в) эм содтӧд вежлӧг – ӧткодялана, -с’а содтӧса: Ӧсип менамс’а пӧрыс’ ‘Ӧсип меысь пӧрысьджык’.

г) ӧтвывтан вежлӧглӧн содтӧсыс -мыд: йӧзысмыд ‘йӧзыскӧд’, сiмыд ‘сыкӧд’.

Поруб сиктса сёрниын -кыд: йӧзыскыд, сiкыд…

д) ылыстчан вежлӧглӧн содтӧс —с’эн: бӧрс’эн′ ‘бӧрсянь’, тӧрытс’эн’ ‘тӧрытсянь’.

4. Эмакывъяслӧн эмӧсь аслыссикас донъялан содтӧсъяс:

а) лелькуйтан вежӧртаса

• -ка: с’ӧлӧмка
• -очка: нылочка
• -анӧй: воканӧй, з’атанӧй, н’ан’анӧй ‘няньӧй’
• -ушка: понушка ‘пом’.

б) Мустӧмтӧмсӧ петкӧдлӧны  -шӧн содтӧсӧн: мӧсшӧн ‘омӧлик мӧс’, вӧвшӧн ‘омӧлик вӧв’, додьшӧн ‘омӧлик додь’.

5. Эманимъяслӧн эмӧсь аслыссикас кыв артмӧдан содтӧсъяс:

• -оз: картоз ‘картупель’
• -ок: карток ‘картупель’
• —пӧл: пипӧл ‘челядь’
• -код’: вокод’ ‘дзонь во, во гӧгӧр’

Кывберд

Ӧткымын чиг кывберд дiнӧ быдмылӧ -ыд содтӧс: гӧрдыд ‘гӧрд’, бурыдик ‘буриник’. Чиглунлӧн тырмана тшупӧдыс вермӧ петкодлысьны —гӧм содтӧсӧн: напыдгӧм ‘улькодь’, ыджыдгӧм ‘ыджыдкодь’, ылынгӧм ‘ылынкодь’…

Кывбердъяс вермӧны артмыны -овӧй, -нӧй содтӧсъяс отсӧгӧн: зӧлӧтнӧй (< зӧлӧта ‘зарни’), с’ойовӧй чача ‘сёй чача’, кӧртовӧй бед’ ‘кӧрт бедь’, пуовӧй ведра ‘пу ведра’.

Лыдакыв

Эм ӧткымын торъялӧм: ӧтиг ‘ӧти’, кват’ ‘квайт’, витдас ‘ветымын’, кват’дас ‘квайтымын’…

Нимвежтас

а) мортін ликтан нимвежтасъяс: ме, тэ, сiя, ми, тi, н’ида.

б) соссян: н’эм ‘нинӧм’, н’экин ‘некод’.

в) ӧтывтана-котыртанаяс: йӧйк, йӧк ‘став’, йӧйкӧн ‘ставӧн’.

г) мортін тӧдчӧдан да ликтан нимвежтасъяслӧн вежлӧг пасъяс быдмӧны асалан вежлӧг подув вылын, а оз нимтан подувсянь, кыдзи гижӧд кывйын: асламмыд мунас ‘аскӧд мунас’, асламтӧг бӧрйӧмас’ ‘астӧг бӧрйӧмаӧсь’, асланымлыс’ ‘ассьыным’, асланыдлыс’ ‘ассьыныд’, менам вылӧ ‘ме вылӧ’, менам дiнӧ ‘ме дiнӧ’, менамлӧн ‘менам’, менамлӧ ‘меным’, менамлыс’ ‘менсьым’…

д) Ӧтдор лыдмытӧм мортін ликтан нимвежтас вежлӧг формаясын oз босьт дженьдӧдӧм пертассӧ: сiйаыс’ ‘сыысь’, нидаыс’ ‘наысь’.

ж) юалана нимвежтасъяс: кин ‘кодi’, муй ‘мый’.

Сточмӧдӧм могысь нимвежтасъяс дiнӧ вермӧ быдмыны -и содтӧс: кинi ‘кодiджык’, кори ‘корджык’: Кори ме лыйи, тшӧка лыйасыс ошлӧн чегӧмны.

е) индана нимвежтасъяс: сэтшӧ ‘сэтшӧм’, татшӧ ‘татшӧм’.

Кадакыв

Тайӧ кывсикасын торъялӧмъяс татшӧмӧсь:

а) лыдмӧм ас мортіна кадакыв босьтӧ -ӧ содтӧс: мунамӧ, мунiмӧ, кутамӧ…

б) паныда лыдмӧм мортіна кадакывйын шусьӧ ӧти н: пукс’ӧданыд ‘пуксьӧданныд’

в) Мӧд колян кадын —ӧма содтӧс пыдди шусьӧ -ӧм: пӧдӧм, вӧйӧм,туллчӧм, курччӧм.

г) тшӧкыда кадакывъяс олӧны —ӧд содтӧстӧг, кодi гижӧд кывйын бергалӧ кыдзи абу бура артман содтӧс: вотны ‘вотӧдны’, видз ‘видзӧд’;

д) локны кадакывйын кыв вужса гулыдӧн (гласнӧйӧн) лоӧ —а: лакны.

д) бура артманаӧсь -олт да —ӧпт содтӧсъяс, воддзаыс сетӧ кадакывлы нюжӧдан вежӧртас: корс’олтiс ‘дыр корсис’, мӧдыс – паныд вежӧртаса, регыда вӧчӧм-керсьӧм тӧдчӧдӧ: лымйӧптiс ‘ycьыштic лым’.

е) сёрнисикасын вель унаӧн —ал да —ас’ содтӧса кадакывъяс, гижӧд кывйын налы весьтас сулалӧны кывйитӧсъяс: турнавны ‘турун пуктыны’, йайалны ‘вундавны яй посни торъяс вылӧ’, мӧскалны ‘корсьны мӧс’, кӧчалны ‘кӧч кыйны’, гырс’алны ‘бӧрйыны медгырысьяссӧ’, ӧшкас’ны ‘тыдовтчыны ӧшка-мӧшкалы’, кос бекарас’ны ‘вӧдитчыны пу тасьтiясӧн’, позас’ны ‘вайны позтыр, кольк’.

ж) ӧтдор лыдмӧм мортіна кадакывйын помса -ы тшӧкыда аскодяссьӧ водзтiджык петысь гулыд ӧ-ӧн: пукалӧнӧ, юалӧнӧ, но онмыс’с’ыны ‘унмовсьыны’.