Коми кывтӧдӧм

Авторыс - Илля Вась (1958)

Коми литературнӧй кыв Октябрьскӧй революция бӧрын зэв ӧдйӧ кутіс сӧвмыны. Медъёна сійӧ сӧвмӧ выль кывъяс артмӧдӧм да кывйыслӧн тӧдчанлун вежсьӧм тшӧт весьтӧ. Ме тані кӧсъя петкӧдлыны, кыдзи «сер» да «пас» кывъясысь артмис быдса кыв чукӧр — матӧ кызь кыв. На лыдысь унджыкыс артмис революция бӧрын либӧ артмӧ ӧні, миян син водзын.

«Сер» кывлысь «Комиа-роча словарын» пасйӧма со кутшӧм значение: узор, пестрота, рябинки, рябь. Мукӧд словарьясын, таысь кындзи, сетӧма и мукӧд значениеяс: обычай, нрав, обыкновение, образец (облик, образ). И. А. Куратов буретш тайӧ бӧръя значениесӧ и босьтӧ: «Омӧль мортлысь серсӧ тӧд» — знай обычай (нрав) дурного человека; «Мывкыдтӧм лоис и сертӧм» — стал безумным и безобразным; «Сер вывсьыд тэ усян» — потеряешь ты свой облик (сильно изменишься, подурнеешь).

Паськӧдӧны тайӧ кывйыслысь значениесӧ и мукӧд коми писательяс, шуам кӧть, сложнӧй кывъяс артмӧдігӧн: «балтиец вӧлі… Миронысь… гырысьджык лысера» (В. Юхнин — «Алӧй лента»). Лысер — телосложение, буквально: образ, форма, вид костей.

«Батьыс ачыс оліс аслас батьлысь олӧмсер — экономикаын, культураын, бытын». Олӧмсер — образ жизни.

Ми огӧ кутӧй видлавны «сер» кывйысь артмӧм сэтшӧм кывъяс, кодъяс коми сёрниын важысянь нин олӧны, шуам, сера, серӧдны да с. в.

Ӧні видзӧдлам, кутшӧмджык сӧвман туйыс «пас» кывлӧн. Словарын тайӧ кывйыслӧн со кутшӧм значениеыс: отметка, пометка, метка, клеймо, знак. Ӧтнас тайӧ кывйыс и ӧнӧдз на татшӧм значениеа.

Важысянь коми кывйын ветлӧны и тайӧ кывсьыс артмӧм глаголъяс: пасйыны — метить, отметить; пасъявны — отмечать да с. в. Тайӧ кывъяс йылысь уна сёрнитны огӧ кутӧй, шуам сӧмын, мый войдӧр тайӧ кывъясыслӧн вӧлі сӧмын конкретнӧй значение, а ӧні эм нин тшӧтш абстрактнӧй значение: «тадзи вӧчны, — пасйис докладчик, — оз позь»; «радпырысь колӧ пасйыны, мый сійӧ босьтчис гижны». Тані пасйыны — отметить, обратить внимание, подчеркнуть.

Революция бӧрын «пас» кывйысь артмис вель уна выль кыв: пасйӧд — заметка, шыпас — буква, лыдпас — цифра, эскӧданпас — удостоверение да с. в. Кодсюрӧ тайӧ кывъяснас вӧдитчӧны и ӧнія литератураын. Ме думысь, тані лёкыс нинӧм абу: тайӧ кывъясыс озырмӧдӧны коми сёрнисӧ синонимъясӧн (некод ӧд оз вӧтлы коми сёрниысь «буква», «цифра» да мукӧд кывъяссӧ, мед найӧ олӧны орччӧн выль кывъясыскӧд). Синонимъясыд зэв коланаторъяс, найӧ ёна мичмӧдӧны миянлысь сёрнисӧ. Коді вӧдитчӧ перӧ-карандашӧн, гижӧ, сійӧ бура тӧдӧ тайӧс.

Миян ӧні пырис зэв колана да удачнӧй неологизм — серпас (рисунок, картина, иллюстрация, изображение), коді артмӧма кык кывйысь — «сер» да «пас» кывъясысь. Тайӧ кывъяс подув вылын артмӧмаӧсь да артмӧны и выль производнӧй кывъяс: серпасавны — рисовать, изображать («Илля… аслас вежӧрын сійӧс серпасавліс Яга-баба кодьӧн». В. Юхнин, «Алӧй лента»); мусерпас — карта («Видзӧдлӧй сӧветскӧй мусерпас вылӧ». Нёбдінса Виттор); мусерпас — буквальнӧ: «рисунок очертания земли».

Серпас кывйысь вӧзйысьӧны артмыны (кодсюрӧ и артмӧдӧны нин) татшӧм кывъяс: серпаса — образный, художественный; серпаслун — образность, художественность; серпасалӧм — изображение, иллюстрирование; серпастӧм — нехудожественный (нет образов). Сідз, позьӧ шуны: серпаса либӧ серпаслуна литература; кывбурас некутшӧм серпаслун абу — в стихотворение нет никакой художественности (образности); пустӧй набор слов.

Быдӧнлы, кодлы дона да коді сьӧлӧмсянь кӧсйӧ сӧвмӧдны коми литература, колӧ серьёзнӧя босьтчыны кыв озырмӧдан уджӧ. Миян литератураын эм на уна кыв, кодъяслӧн значениеыс абу ясыд, шуам, нелючки и тырмытӧмтор (тайӧ синонимъяс али абу?), юрнуӧдысь (вождь али руководитель?), коланлун (необходимость али важность?) да с. в.

Ме кора лыддьысьысьясӧс гижны «Войвыв кодзув» журналӧ выль коми кывъяс артмӧм йылысь, коми литературнӧй кыв сӧвмӧм да озырмӧм йылысь.