Коми кывтӧдӧм

Авторыс — Илля Вась, 1963

Коми кыв вылын письменность лоис ХIV-ӧд нэмлӧн мӧд джынйын. Миссионер Стефан Пермскӧй лӧсьӧдіс греческӧй да славянскӧй букваяс серти аслыссикас азбука да вуджӧдіс коми кыв вылӧ ен нога ӧткымын книгаяс. Тайӧ азбуканас дугдісны вӧдитчыны ХVII-ӧд нэмын, сійӧс вӧлі вежӧма славяно-русскӧй букваясӧн. Киӧн гижӧм ӧткымын переводнӧй книгаяс вӧліны и ХVIII-ӧд нэмын. Коми кыв вылын медводдза печатнӧй книгаяс петісны ХIХ-ӧд нэм заводитчигӧн.

Письменность лоӧмыс вӧлі йитчӧма коми йӧз пӧвстын христианство паськалӧмкӧд, та вӧсна революцияӧдзся унджык литератураыс вӧлі религиознӧй содержаниеа. Вӧліны, дерт, и сідз шусяна «светскӧй содержаниеа» торъя книгаяс да брошюраяс — фольклорнӧй сборникъяс, комиӧдӧм неыджыд книгаяс, посньыдик букварьяс, а сідзжӧ висьӧмъяс йылысь листовкаяс да с. в.

ХIХ-ӧд нэмын петӧны коми кыв кузя грамматикаяс да словарьяс. Налӧн авторъясыс зілисны лӧсьӧдны литературнӧй коми кывлысь нормаяс. На лыдын вӧліны П. И. Савваитов, Г. С. Лыткин, И. А. Куратов. Но на пӧвстысь быдӧн кутчысьліс аслас видзӧдласъясӧ. Н. Савваитов, шуам, литературнӧй кыв подулӧ пуктыліс Эжва вожса сёрни, Г. Лыткин — Сыктыв вожса. И. Куратов да П. Савваитов согласнӧй букваяс небзьӧдлісны йот (j) букваӧн, а Г. Лыткин — апостроф отсӧгӧн (н’ан’). Тайӧ мешайтіс лӧсьӧдны коми литературнӧй кывлысь ӧти сикас нормаяс. Революцияӧдз книгаясыс петалісны разнӧй диалектъяс вылын, эз вӧв ӧткодь и гижан сямыс да орфографияыс. Вӧліны книгаяс улыс эжваса, вылыс эжваса, сыктывса, изьваса диалектъяс вылын.

Тайӧ тырмытӧмторъяс вылас видзӧдтӧг, сійӧ кадся переводчикъяслӧн, грамматика лӧсьӧдысьяслӧн да литератураын мукӧд уджалысьяслӧн опытыс отсаліс водзӧ сӧвмӧдны литературнӧй кыв, кӧть революцияӧдзся уджалысьяслы и эз удайтчы лӧсьӧдны ӧти общӧй коми литературнӧй кыв.

Позьӧ веськыда шуны, мый революцияӧдз на вӧлі лӧсьӧдӧма торъя орфографическӧй да грамматическӧй нормаяс — падежнӧй суффиксъяс ӧтлаын гижӧм, кывбӧръяс торйӧн гижӧм, кывъяс склоняйтан да спрягайтан система. Но та вӧсна оз позь шуны, мый Октябрьскӧй революцияӧдз миян вӧлі нин тырвыйӧ артмӧм литературнӧй кыв. Сійӧ эз вӧв да эз вермы лоны царскӧй самодержавиеӧн руссификаторскӧй политика чорыда нуӧдан кадӧ, кор весиг эз вӧв чужан кыв вылын школа, кор неыджыд лыда местнӧй интеллигенция пӧвстысь унаӧн эз сёрнитны асланыс чужан кывйӧн да весиг эз интересуйтчыны сылӧн сӧвмӧмӧн, коми кыв вылын литература петаліс зэв этша. Революцияӧдз сёысь унджык во чӧжӧн вӧлі лэдзӧма коми кыв вылын книгаяс да мукӧд сикас печатнӧй продукция сы мында жӧ, мыйта ӧні петӧ ӧти тӧлысь чӧжӧн. Со мый вӧсна ми вермам шуны, мый коми литературнӧй кывсӧ чужтіс Великӧй Октябрь.

Коми литературнӧй кыв артмӧм да сӧвмӧм вылӧ колана условиеясыс лоины сӧмын социалистическӧй революциялӧн историческӧй победа бӧрын. Сӧветскӧй власть лӧсьӧдӧм бӧрын первой воясас нин школаын заводитӧны велӧдны чужан кыв вылын, водзмӧстчысь йӧз сэк жӧ лӧсьӧдӧны учебникъяс. Чужан кыв, кӧть сылӧн и эз на вӧвны чорыд нормаясыс, пыр ёнджыка пырӧ Сыктывкарса да Яренскса уезднӧй газетъяслӧн лист бокъясӧ. Газетъясыс заводитісны петны революция бӧрын регыд мысти.

Коми литературнӧй кывлысь медшӧр нормаяссӧ вӧлі медводдзаысь лӧсьӧдӧма учительяслӧн Емдінса конференция вылын 1918 вося августын. Сэні вӧліны Сыктывкарса да Яренскса уездъясысь велӧдысьяс. Конференцияыс шуис босьтны литературнӧй кывлы подув пыдди Сыктывкар гӧгӧрса сёрни. Тайӧ совещаниеыслӧн шуӧм серти 1920 воын вӧлі лэдзӧма медводдза букварь, а мӧд воас нин петіс коми грамматика кузя медводдза пособие — В. А. Молодцовлӧн учебник «Коми грамматика туй писькӧдысь». Водзӧ, 1924 воын петісны менам школьнӧй грамматика да Н. А. Шаховлӧн «Комиа-роча словарь». Тайӧ книгаясас медводдзаысь вӧлі вынсьӧдӧма коми литературнӧй кывлысь нормаяссӧ.

Литературнӧй кыв подулӧ ӧти диалект пуктӧм оз висьтав сы йылысь, мый мукӧд диалектъяс вылас позьӧ видзӧдны зывӧктӧмпырысь. Коми литературнӧй кывлӧн фонетикаыс да грамматикаыс кӧ подулавсьӧ кызвыннас ӧти диалект вылын, то лексикаӧ да фразеологияӧ паськыда пырӧны диалектизмъяс. Кыдзи тӧдса, лексика петкӧдлӧ кывлысь озырлунсӧ. Н. Г. Чернышевский на шуліс: «Кывъяс медсясӧ торъялӧны ӧта-мӧдсьыс сӧмын лексикалӧн озырлунӧн либӧ гӧльлунӧн, а лексиконлӧн составыс лӧсялӧ народлӧн тӧдӧмлунъяслы, и сійӧ висьталӧ народлӧн тӧдӧмлунъяс йылысь, сылӧн быд лунъя занятиеяс йылысь да оланног йылысь… Вежласян, озыр да аслас став несовершенство дырйи зэв мича кывйыс быд народлӧн, кодлӧн умственнӧй олӧмыс тырмымӧн ёна сӧвмӧма» (Н. Г. Чернышевский, Полн. собр. соч., СПб., 1906, т. Х, ч. 2, стр. 152).

Кывлӧн словарнӧй составас тӧдчӧ народлӧн став олӧмыс. Сӧветскӧй власть воясӧ коми народ олӧмын общественно-экономическӧй, политическӧй да культурнӧй вежсьӧмъяс отсалісны ӧдйӧ сӧвмыны коми литературнӧй кывлӧн лексикалы.

Видзӧдлам, кыдзи содіс да сӧвмис литературнӧй кывлӧн словарнӧй составыс. Литературнӧй кыв подулӧ босьтӧм сёрниын кывъяслӧн сійӧ запасыс, коді вӧлі революцияӧдз, эз вермы могмӧдны общественнӧй коланлунъяс. Тайӧ запасас медсясӧ вӧліны бытӧвӧй кывъяс; дзик эз вӧвны кывъяс революцияӧн вайӧм уна дас да уна сё понятие пасйӧм-петкӧдлӧм могысь (свобода, коммуна, пролетарий, делегат да с. в.). Коми кывлӧн основнӧй диалектын, кыдзи и мукӧд диалектъясын, эз вӧвны кывъяс отвлечённӧй понятиеяслы (ответственность, забота, возможность, руководитель, организовать), эз вӧв терминологическӧй лексика (вычитание, сложение, часть речи да с. в.). И гӧгӧрвоана, мый революция бӧрын первой воясас жӧ литературнӧй кывйӧ пырисны уна лыда неологизмъяс — выль кывъяс, кодъяс эз вӧвны ни революцияӧдзся коми литератураын, ни революцияӧдзся бытӧвӧй сёрниын.

Кыдзи литератураын уджалысьяс петкӧдлісны выль понятиеяссӧ, мӧд ногӧн кӧ шуны, кутшӧмӧсь вӧліны неологизмъяслӧн источникъясыс? Медводз, дерт, основнӧй диалектлӧн выль кывъяс артмӧдӧм вылӧ став позянлунъясыс, коми кывлӧн мукӧд диалектъяс да роч кыв. Ӧнія кадся литературнӧй кывлӧн лексика вылӧ зэв ичӧт влияние вӧчис важ литература. Шуам, мӧвпавны (думать) да эскыны (верить) кывъяс пырисны ӧнія сёрниӧ революцияӧдзся литератураысь, кӧть тайӧ кывъясыс и паныдасьлӧны ӧткымын ӧнія диалектъясын (литератураын уджалысьяс, революция бӧрын первой воясас кӧть и вӧдитчисны тайӧ кывъяснас, но эз тӧдны, мый найӧ эмӧсь диалектъясын).

Колӧ сувтлыны литературнӧй кывлысь лексикасӧ озырмӧдан принципъяс вылӧ. Та кузя коми литератураын уджалысьяслӧн видзӧдласъясыс эз вӧвны ӧткодьӧсь. Революциялӧн первой лунъяссянь жӧ пансис ёсь тыш выль понятиеяс обозначайтӧм могысь литературнӧй нормаяс лӧсьӧдӧм йылысь вопрос кузя, неологизмъяслӧн места да роль йылысь, налӧн основнӧй источникъяс йылысь вопрос кузя, рочысь босьтӧм кывъяс гижанног йылысь вопрос кузя да с. в. Ӧтияс вӧліны сы вӧсна, мед роч кывъяс гижны да лыддьыны роч ногӧн (фронт, фабрика, внимание, больница), мӧдъяс тшӧктылісны вежлавны роч кывъяссӧ чужан кывлӧн фонетическӧй да грамматическӧй нормаяс серти (пронт, пабрик, ласьт, вниманньӧ), коймӧдъяс пойгисны «сӧстӧм» коми кыв вӧсна да зілисны став выль понятиеяссӧ петкӧдлыны сӧмын чужан кыв отсӧгӧн, унаысь найӧ весиг эз видзӧдны сы вылӧ, стӧча-ӧ позьӧ петкӧдлыны понятиеыслысь содержаниесӧ. Сідз, шуам, знамя кыв вӧлі вуджӧдӧма коми вылӧ дӧрапас кывйӧн. Бӧр кӧ тайӧс вуджӧдны роч вылӧ, лоӧ «холщёвый знак»; пролетарий кыв вуджӧдлісны коньӧр, а бӧр кӧ вуджӧдны, лоӧ «бедняжка», либӧ гӧль кывйӧн — «бедный, беднота».

Кызьӧд воясӧ татшӧм пуристическӧй видзӧдласъясыс вӧліны ӧткымын литературнӧй работникъяс пӧвстын. Найӧ тышкасисны «ва коми кыв» вӧсна, зілисны «весавны» коми кывсӧ став заимствованиеясысь. Татшӧмъяс лыдас, шуам, вӧлі А. А. Чеусов (Гӧрд Ӧльӧш), ХIХ-ӧд нэмса учёнӧй Г. С. Лыткинлӧн последователь. Коми литературнӧй кыв озырмӧдӧм кузя Г. С. Лыткин кутчысьліс неправильнӧй видзӧдласӧ. Роч кывйысь босьтӧм коми кыв петук сійӧ вежліс ай курӧг кывъясӧн. Ёна важ коми кывйын татшӧм кывйыс вӧлі, кыдзи и ай дзодзӧг, но ӧнія коми йӧзлы ай курӧгыд кажитчӧ тешкодь. Чеусов вуджӧдліс коми вылӧ весиг собственнӧй нимъяс, шуам, Устюг карлысь нимсӧ вуджӧдіс Лунъюдін кывйӧн. Устюг кывйын «югыс» некутшӧм ногӧн оз матысмы «лун, лунвыв» понятие дінӧ; сійӧ вепскӧй кыв — ю «река».

«Ва коми кыв» йылысь пуристическӧй «теорияыс» кыв шутӧг реакционнӧй. Весавны кывсӧ заимствованиеясысь, сідзкӧ, гӧльмӧдны, рӧзӧритны сійӧс, таргайтны сылысь словарнӧй составсӧ. Быд кывйын эм уна тысяча заимствование, кодъяс лыдын зэв уна бытӧвӧй кывъяс (шуам, рочын: лошадь, собака, кровать, булка, стул — абу роч кывъяс, найӧс босьтӧма мукӧд кывъясысь). Ӧдвакӧ роч кыв лоис эськӧ озырджык, шыбитны кӧ индӧм кывъяссӧ литератураысь да сёрниысь. Тайӧс жӧ колӧ шуны и коми кыв йылысь. Босьтам татшӧм коми предложение: «Грездса лавкаын вузалӧны зарни часі, ыргӧн чайник, нянь, сакар, сёркни, кушман, пальто, гач да сапӧг». Кажитчӧ, быттьӧ тані нинӧм сэтшӧмыс абу, тайӧ — быдӧнлы гӧгӧрвоана коми сёрни, эм сӧмын рочысь босьтӧм некымын кыв — часі, чайник, сакар, пальто, лавка, сапӧг. Но збыльысьсӧ абу дзик сідз. Тані дзик коми элементъясыс сӧмын некымын суффикс да кыв пом. Став 14 кывсӧ босьтӧма разнӧй кывъясысь да разнӧй кадӧ: иранскӧйысь — вузавны, зарни, ыргӧн, нянь; тюркскӧйысь — сёркни, кушман; вепскӧйысь либӧ карельскӧйысь — гач, а мукӧдъяссӧ рочысь. Мый эськӧ лоис коми кывкӧд, ми кӧ кутім вежлавны индӧм кывъяссӧ «ва коми» кывъясӧн? Куш места эськӧ колис. Комиӧн кӧ шуны, колим эськӧ гач ни кӧм.

Татшӧм ногӧн, «ва коми» кыв йылысь «теориялӧн» эз вӧв некутшӧм научнӧй подув ни практическӧй тӧдчанлун, кӧть сійӧ и вӧчис неыджыд влияние неологизмъяс лӧсьӧдӧм кузя удж вылӧ, кодӧс нуӧдісны коми литератураын уджалысьяс 20-ӧд воясын. Искусственнӧя вӧлі лӧсьӧдӧма вель уна кыв, сэтшӧмъясӧс, кыдзи нига личкаланін (типография), законпуктас (конституция), эскӧданпас (доверенность), гӧгӧртас (обстоятельство) да с. в. Бӧрынджык, 30-ӧд воясӧ, ачыс олӧмыс шыбитіс тайӧ неудачнӧй неологизмъяссӧ. И татшӧм сикас кабинетнӧй творчествоыс вешйис бокӧ литературнӧй кывлысь лексикасӧ озырмӧдан практикаысь. Венісны найӧ, кодъяс сулалісны рочысь сійӧ терминологическӧй лексикасӧ босьтӧм вӧсна, кодъяслы абу адекватнӧй эквивалентыс чужан кывйын, и босьтны налысь графикасӧ вежтӧг (пролетарий, фабрика, лагерь, власть). Но важӧн босьтӧм кывъяс, кодъяс пырисны йӧз пӧвстӧ уна дас во сайын, кутісны гижны сідз, кыдзи найӧс шуӧны коми сёрниын (дӧва, больнича, пӧнар).

Оз позь, дерт, дзикӧдз шыбитны бокӧ чужан кыв материал подув вылын выль кывъяс артмӧдӧм. Удачнӧя артмӧдӧм выль кывъяс пыр озырмӧдлісны литературнӧй кывсӧ. Та йылысь бура висьталӧ сійӧ, мый уна неологизм зумыда пырис литературнӧй кывйӧ да озырмӧдіс сылысь лексикасӧ: удждон — зарплата, серпас — рисунок, мӧвп — мысль, котыртны — организовать, аскодялӧм — ассимиляция, дзоридз — цветок, аттьӧ — спасибо да с. в.

Гырысь вензьӧмъяс вӧліны сідзжӧ диалектизмъясӧн вӧдитчӧмын. Ӧткымын коми филолог да литератор дзик эз кӧсйы петны Сыктывкар бердса диалект сайӧ — и не сӧмын фонетика боксянь (таын ыджыд коланлуныс эз и вӧв) да грамматика боксянь, но и лексика боксянь. Но олӧмыс петкӧдліс, мый оз позь зывӧкпырысь видзӧдны диалектъяс вылӧ, торйӧн нин диалектнӧй лексика вылӧ. Бӧрынджык некымын конференция вылын вӧлі шуӧма озырмӧдны коми литературнӧй кыв разнӧй диалектъясысь босьтӧм кывъясӧн. Диалектнӧй лексикаыс эз сӧмын сет бур материал неологизмъяс лӧсьӧдӧм вылӧ, но и озырмӧдіс коми литературнӧй кывсӧ синонимъясӧн (толькӧ — сӧмын, ичӧт — дзоля да с. в.). Литературнӧй кывйӧ пырисны диалектъясысь торъя кывъяслӧн фонетическӧй вариантъяс (мен и мем) и ӧткымын суффиксъяс (косіндзи и косіник, мунӧмны и мунӧмаӧсь, дорччысь и дорсьысь). Грамматика тшӧктӧ гижны мунінныд, но литератураын тшӧкыда позьӧ аддзыны мунід. Сыктывкарын шуӧны кыкнан ногыс. Тайӧ формаяссӧ параллельнӧя употребляйтӧмыс нинӧм оз торк, мӧдарӧ, вӧчӧ литературнӧй кывсӧ гибкӧйджыкӧн.

Революция бӧрын первой дас во чӧжӧн нин коми литературнӧй кыв сӧвмӧдӧм кузя вӧлі вӧчӧма тӧдчана воськов водзӧ: пырис уна сё выль кыв, вынсялісны грамматическӧй формаяс, лоис переводческӧй опыт, петіс вель уна оригинальнӧй художественнӧй произведение, кодъяс пӧвстысь ӧткымынъяс эз воштыны тӧдчанлунсӧ и ӧні (Нёбдінса Витторлӧн сьыланкывъяс, поэмаяс, пьесаяс, Тима Веньлӧн кывбуръяс да висьтъяс, Ёгор Колеговлӧн сатирическӧй кывбуръяс, Жугыльлӧн драмаяс). Тайӧ произведениеяссьыс лыддьысьысь первойысь аддзис да гӧгӧрвоис сійӧс, кутшӧм озыр вӧлӧма чужан кывйыс. Тайӧ кадас жӧ вӧлі лэдзӧма начальнӧй школалы коми учебникъяс.

Коми литературнӧй кыв сӧвман историяын торйӧн тӧдчанаӧсь вӧліны 20-ӧд вояслӧн пом да 30-ӧд вояс, сӧветскӧй кадлӧн мӧд дас воыс. 1930 воын вӧлі пыртӧма всеобщӧй обязательнӧй начальнӧй образование. Ёна содіс чужан кыв вылын велӧдан школаяслӧн лыдыс. Тайӧ кадас жӧ петӧны художественнӧй литературалӧн гырысь произведениеяс: И. А. Куратовлӧн, Нёбдінса Витторлӧн, Тима Веньлӧн гижӧд чукӧръяс, М. Н. Лебедевлӧн кывбуръяс да поэмаяс, Педь Геньлӧн да Изъюр Иванлӧн повестьяс да висьтъяс. Тайӧ жӧ воясас комиӧдӧма роч классикъяслысь да сӧветскӧй писательяслысь — А. Пушкинлысь, Н. Гогольлысь, Л. Толстойлысь, А. Чеховлысь, М. Горькийлысь, В. Маяковскийлысь да уна мукӧдъяслысь произведениеяс. Петӧны коми газетъяс, быд тӧлысся литературнӧй журнал «Ордым» (бӧрынджык «Ударник»).

Тайӧ воясас петісны уна гырысь произведениеяс — повестьяс, поэмаяс, драмаяс. Коми литературнӧй кыв сӧвмӧмын заводитчис выль этап. Коми литературнӧй кывйӧн тырвыйӧ нин позис петкӧдлыны мортлысь медся сложнӧй мӧвпъяссӧ да переживаниеяссӧ.

Индӧм кадколастас вӧчӧма зэв ыджыд удж коми грамматикалысь да лексикологиялысь теоретическӧй вопросъяс разработайтӧм кузя, местнӧй диалектъясысь материал чукӧртӧм кузя, а сідз жӧ учебнӧй литература лӧсьӧдӧм да национальнӧй кадръяс гӧтӧвитӧм кузя. 30-ӧд воясын дзикӧдз артмӧны ӧнія коми графика да орфографическӧй нормаяс.

Коми литературнӧй кыв стрӧитӧмлы ыджыд вред вӧчис Сталин личностьлӧн культ. Сійӧ воясас вӧлі дугӧдӧма уджсӧ медся тӧдчана литераторъяслысь да филологъяслысь, а налысь произведениеяссӧ, кодъяс дыр кад чӧж вӧліны литературнӧй кывлӧн образецъяс пыдди, пӧшти кызь во чӧж эз вермыны лыддьыны, найӧс вӧлі вӧтлӧма библиотекаясысь.

Торйӧн ыджыд вред вӧлі вӧчӧма школьнӧй учебникъяс лэдзан делӧлы. Медся ыджыд лёкыс сыын, мый дзик шогмытӧмӧсь вӧліны переводъясыс (торйӧн нин тайӧс колӧ шуны кывбуръяс йылысь), а став учебникъяссӧ вӧлі вуджӧдӧма сӧмын роч кыв вылысь. Роч кыв кузя лыддьысян книгаын («Родная речь») печатайтӧма А. Пушкинлысь, М. Лермонтовлысь, Н. Некрасовлысь да мукӧд роч классикъяслысь, С. Михалковлысь, С. Маршаклысь,  А. Жаровлысь, А. Бартолысь да мукӧд сӧветскӧй поэтъяслысь кывбуръяс. Роч оригиналсӧ вӧчӧма вывті бура, сійӧ петаліс дас вит пӧв дорысь унджыкысь. А кутшӧм переводыс? Прозасӧ позьӧ на лыддьыны, а кывбуръяссӧ комиӧдӧма некытчӧ шогмытӧма.

Гашкӧ, и оз ков торйӧн видны «Рӧднӧй сёрни» комиӧдысьясӧс. Переводсӧ ӧд вӧчӧма пӧшти кызь во сайын, переводчикъясыс сэки сӧмын на пырисны литератураӧ. Бӧрынджык найӧ лоисны бур писательясӧн да сетісны тӧдчана художественнӧй произведениеяс. Но некыдз оз позь гӧгӧрвоны сійӧс, мый тайӧ учебникыс ӧнӧдз на пыр сэтшӧм, кутшӧм вӧлі 20 во сайын, кӧть 1958 воын нин лэдзӧма 7-ӧд издание. Дивӧ босьтӧ, ӧбиднӧ челядь вӧснаыс. Позьӧ гӧгӧрвоны, кутшӧм «буртор» аддзасны челядьыс Пушкинлӧн, Лермонтовлӧн, Некрасовлӧн да мукӧдъяслӧн мича кывбуръясысь, кор лыддясны комиӧн тайӧ учебниксӧ! А ӧд миян эм Просвещение кузя министерство, издательство, литераторъяслӧн вель ыджыд да вына коллектив, СССР-са наукаяс академиялӧн Коми филиал. Збыльысь ӧмӧй кызь во чӧжӧн некод эз лыддьыв школьнӧй хрестоматияясысь антихудожественнӧй переводъяссӧ? А лыддьылісны кӧ, мыйла нинӧм эз вӧчны найӧс бурмӧдӧм могысь? Миян ӧні эм поэтъяслӧн быдса котыр, на пӧвстын томъяс и пӧрысьджыкъяс, кодъяс вермасны вӧчны оригиналыс кодь жӧ бур перевод.

И ещӧ ӧти вопрос — неологизмъяс артмӧдӧм йылысь. Выль кывъяс артмӧдӧны кык ногӧн: мӧд кывйысь босьтӧм да чужан кыв материал подув вылын (сылӧн став диалектъяскӧд ӧтлаын) выль кывъяс артмӧдӧм. Коми литературнӧй кыв тӧдчымӧн озырмис рочысь босьтӧм кывъяс щӧт весьтӧ, торйӧн нин тайӧ тӧдчӧ общественно-политическӧй лексикаын: сӧветскӧй, конституция, профсоюз, пятилетка, комсомол, пленум, съезд да с. в. «Югыд туй» газетлӧн ӧти передӧвӧй статьяын эм 88 татшӧм кыв, кодъяс эз вӧвны революцияӧдзся коми книгаясын.

Чужан кыв материалысь неологизмъяс артмӧны медся разнӧй ногӧн: а) кывъяс ӧтлаӧдӧмӧн (составнӧй юкӧнъяссӧ гижӧны ӧтлаын): водзкыв — предисловие, лыдпас — цифра, сёрникузя — предложение; б) суффиксъяс отсӧгӧн: быдмӧг — растение, позянлун — возможность, ломтас — топливо, индӧд — указание; в) кыввуж абстрагируйтӧмӧн: мӧвп — мысль, тӧжд — забота, ӧд — темп; г) роч кывъяс калькируйтӧмӧн: сиктсӧвет — сельсӧвет, аддзысьлытӧдз — до свидания; д) периферийнӧй кывъяс активизируйтӧмӧн (сёрниыс мунӧ сэтшӧм кывъяс йылысь, кодъяс паныдасьлӧны, шуам, сӧмын фольклорын либӧ фразеологизмъясын, а сідзжӧ йӧзлӧн торъя группаяс пӧвстын): аттьӧ — спасибо (челядь сёрниысь), саридз — море да сынӧд — воздух (фразеологизмъясысь), ӧксы — князь (фольклорысь).

Торйӧн колӧ пасйыны диалектнӧй кывъяс пыртӧм йылысь. 40 во чӧжӧн коми литературнӧй кывйӧ пырис зэв уна диалектизм: агсасьны, вачкыны, вензьыны, чолӧм, енэж, кымӧс, идӧртӧм, вежавидзысь (почтительный), рӧмпӧштан, айбарч, курӧг, лача (надежда), курич да уна мукӧд (некымын сё татшӧмъясыс). Уна диалектизм литературнӧй кывйын вежис ассьыс воддза значениесӧ. Сыктывкар бердса да диалектнӧй кывъяс дифференцируйтчисны, кӧть войдӧр налӧн значениеыс вӧлі ӧткодь. Шуам, сыктывкарса панласьны да диалектнӧй ордйысьны войдӧр кыкнаныс петкӧдлісны ӧтитор — роч кыв состязаться, а ӧні литературнӧй кывйын ордйысьны лоӧ соревноваться. Татшӧм примеръяссӧ позьӧ вайӧдны уна.

Уна коми кывлӧн паськаліс семантическӧй объёмыс переноснӧй тӧдчанлунъяс тшӧт весьтӧ. Войдӧр, шуам, вуджӧдны кыв петкӧдліс сӧмын ӧтитор — вуджӧдны ю вомӧн, а ӧні ми шуам вуджӧдны ӧти кыв вылысь мӧд вылӧ; подув — основание, а ӧні тшӧтш и база, базис. Татшӧм кывъясыс ӧні помтӧм уна.

Позьӧ шуны, мый литературнӧй кыв сӧвмӧ литература, медводз художественнӧй литература сӧвмӧмкӧд ӧтлаын. Но ӧнія кадся коми литературнӧй кывлысь историясӧ дзик на абу тӧдмалӧма. Ми сӧмын на босьтчам тайӧ ыджыд, интереснӧй да зэв колана уджас.

Войнабӧрса воясӧ коми кыв вылын петісны гырысь художественнӧй произведениеяс — романъяс, повестьяс, драмаяс да поэмаяс. Найӧ тӧдчымӧн озырмӧдісны миянлысь литературнӧй кывнымӧс. Литературнӧй кыв сӧвмӧдан делӧын тӧдчана роль ворсӧ публицистика, кодлӧн кывйыс бӧръя кадӧ бурмӧ. Но миян газетъяс, журнал, радио вывті этша сетӧны внимание коми сёрнилӧн культуралы, литературнӧй кывлысь лексикасӧ да фразеологиясӧ озырмӧдӧмлы, художественнӧй произведениеяслысь кывсӧ анализируйтӧмлы. Тырмытӧма на ми донъялам ассьыным чужан кывнымӧс. Коми кывлӧн эмӧсь став позянлунъясыс, мед лоны миян культурнӧй строительствоын вынйӧра оружиеӧн.