Коми кывтӧдӧм

РТА ИЮ Коми туялан шӧринса КЛИИ-ын кыв юкӧдса ыджыдджык туялысь, филология кандидат. 

Старший научный сотрудник сектора языка ИЯЛИ Коми научного центра УрО РАН, кандидат филологических наук.

Биография и научная карьера

Родилась 29 апреля 1940 года в селе Важгорт Удорского района Коми АССР. Окончила среднюю школу в г. Сыктывкаре (1958), Коми государственный педагогический институт (1963), аспирантуру Коми филиала АН СССР с прикомандированием в Институт языкознания АН СССР (1975). В 1978 году защитила диссертацию по теме «Роль диалектной лексики в формировании словарного состава литературного коми языка» (научный руководитель кандидат филологических наук Е.С. Гуляев). С 1972 г. работает в Институте языка, литературы и истории Коми научного центра Уральского отделения РАН.

Научные интересы

• лексикология
• лексикография
• диалектология
• история литературного коми языка

Публикации

Автор 120 научных работ, опубликованных в России, Эстонии, Вегрии, Финляндии, в том числе монографии “Роль диалектной лексики в формировании словарного состава коми литературного языка” (М., 1985), “Удорский диалект коми языка” (М., 1990; соавт.), учебник для вузов «Современный коми язык. Лексикология» (М., 1985). Под ее руководством и непосредственном участии впервые в коми лингвистике подготовлена серия словарей, отражающих лексику коми языка с разных точек зрения — “Словарь антонимов коми языка” (Сыктывкар, 1992; соавт.), “Словарь омонимов коми языка” (Сыктывкар, 1994; соавт.), “Словарь эпитетов коми языка” (Сыктывкар, 1994; соавт.), “Школьный этимологический словарь коми языка” (Сыктывкар, 1996; соавт.); “Словарь синонимов коми языка” (Сыктывкар, 2002). Итогом многолетней работы возглавляемого ею коллектива стали «Коми-русский словарь» (Сыктывкар, 2002); «Русско-коми словарь» (Сыктывкар, 2003), являющиеся самыми полными словарями коми языка.

Награды и звания

Заслуженный деятель науки Республики Коми (1994), «Ветеран труда» (1987), награждена Почетными грамотами Верховного Совета и Совета Министров Коми АССР, различных министерств и ведомств Республики Коми. Трехкратный лауреат Государственной премии Республики Коми в области науки (1998, 2001, 2003). Почетный член финно-угорского общества Финляндии (2004).

Комиӧн.

Люция Михайловна чужис  1940ʼ апрель 29ʼ лунӧ Удора районса Важгорт сиктын. Важгортса школа Люция Михайловна помавны абу удитӧма, 1956ʼ воын найӧ мам-батьыскӧд кайӧмны Сыктывкарӧ. Карын нин пырӧма велӧдчыны медводдза номера шӧр школаӧ и кык во мысти (1958ʼ воын) сійӧс помалӧма да поступитӧма КГПИ-са история да филология факультетӧ.

Диплом босьтӧм бӧрын Люция Михайловна ӧкмыс во (1963ʼ-1972ʼ воясӧ) журналисталӧма «Югыд туй» газетын.

1972ʼ воын Люция Михайловна локтӧма уджавны Коми наука шӧринса Кыв, литература да история институтӧ. Тайӧ жӧ кадӧ пырӧма велӧдчыны Мӧскуаса аспирантураӧ.

1978ʼ воын Тартуса университетын Люция Михайловна дорйӧма кандидатскӧй диссертация «Роль диалектной лексики в формировании словарного состава коми литературного языка». Уджсӧ лои вӧчӧма коми лингвист Е. С. Гуляев веськӧдлӧм улын. Сёрӧнджык (1985ʼ воын) диссертация вӧлі лэдзӧма торъя небӧгӧн. Тайӧ научнӧй уджыс – медводдза воськов водзӧ видлалӧм нырвизьсӧ паськыдджыка туялӧмын.

Нелямын кык во, 1972-ӧдсянь 2014-ӧдӧдз, Люция Михайловна уджаліс Кыв, литература да история институтын, лоис медся шӧр специалистӧн коми лексикологияын, диалектологияын, коми гижӧд кыв сӧвмӧм туялӧмын.

Л. М. Безносикова дасьтӧма сё нелямынысь унджык научнӧй гижӧд, найӧс йӧзӧдӧма Роч муын, Эстонияын, Венгрияын да Финляндияын. Мукӧд авторъяскӧд тшӧтш сійӧ дасьтылӧма статьяяс энциклопедияясӧ: «Коми кыв» (1998), «Коми Республика» (1997, 1999), «Коми Республикаса историко-культурнӧй атлас» (1997).

Но финно-угроведъяс пӧвстын Люция Михайловнаӧс медбура тӧдӧны, кыдзи пыдди пуктана лексикологӧс да лексикографӧс, коми кывлысь озырлунсӧ лексика боксянь туялысьӧс.

Люция Михайловна аслас уджъёртъяскӧд, коми кывкуд дасьтан чукӧркӧд, козьналӧмаӧсь коми йӧзыслы уна выль кывкуд, шуам, «Коми антоним кывчукӧр» (1992), «Коми омоним кывчукӧр» (1993), «Коми эпитетъяслӧн кывчукӧр» (1994), «Школалы коми этимология кывчукӧр» (1996), «Коми синоним кывчукӧр» (2002), «Коми-роч кывчукӧр» (2000),«Роч-коми кывчукӧр» (2003). Медбӧръя кывкудъяс лоӧны коми кывсӧ медся шымыртанаӧсь, медводдзаас пыртӧма 31000 кыв, а мӧдас — 52000. Тайӧ кывкудъяс вылӧ мыджсьӧмӧн лои вӧчӧма неыджыд комиа-роча да роча-комиа кывкудторъяс, найӧн ёнджыкасӧ вӧдитчӧны школаясын.

2003ʼ восянь 2007ʼ воӧдз Люция Михайловна веськӧдліс туялысьяс чукӧрӧн, кодлӧн медшӧр могыс вӧлі дасьтыны коми сёрнисикас кывкуд. Тайӧ уджсӧ, кыдзи и мукӧд татшӧмсяма удж, лои вӧчӧма тыр-бура. Медводдза томыс петіс 2012ʼ воын, мӧдыс – 2014-ӧдын. Тайӧ кык тома кывкудйыс лои медся озырӧн материал боксянь: пыртӧма 78000 гӧгӧр кыв, ыдждаыс – 200 печатнӧй лист, на пӧвстысь Л. М. Безносиковалӧн – 60. Кыдзи веськӧдлысь, Люция Михайловна, син пыр нуӧдӧма став словарнӧй статьяяссӧ, индӧма тырмытӧмторъяс вылӧ да петкӧдлӧма петан туй.

Кывкудъяс, кодъясӧс дасьтісны Л. М. Безносикова да сылӧн уджъёртъяс, кыпӧдісны коми лексикография  вӧвлытӧм тшупӧдӧдз, ӧд налӧн кодь уджъясыс ӧні сюрӧны сӧмын коми кывйысь, мукӧд финн-йӧгралӧн татшӧмторйыс дыр на оз тыдовтчы. Уна сикас коми кывкуд вылӧ видзӧдӧмӧн уджалӧны финн-йӧгра кывъяс туялан шӧринъясын. Дерт, тайӧ уджъяссӧ вылӧ донъялӧны оз сӧмын коми кыв туялысьяс, велӧдысьяс, велӧдчысьяс, но и найӧ, кодъяслы коми кыв лоӧ чужан кывйӧн.

Уна во чӧж Л. М. Безносикова туяліс ловъя вомгорув сёрни да гижӧда кывъяс, налысь ӧта-мӧд костын йитӧдъяссӧ, сёрнисикас кывъясӧн гижӧд кывлысь озырмӧмсӧ. Чукӧртӧм материал вылын юбиляр индӧма коми гижӧда кывйын сӧвмӧмын да паськалӧмын сёрнисикасъяслысь инсӧ да коланлунсӧ, коми гижысьясӧн сёрнисикасъясысь пыртӧм кывъясӧн вӧдитчӧмын. Кывкӧртӧдӧн тайӧ нырвизьын лоӧны уджъяс: «Коми гижӧд кывлы кыввор лӧсьӧдӧмын сёрнисикас лексикалӧн роль» (1985), «Коми гижӧд кывйысь лексика озырмӧдӧмын гижысьяслӧн роль» (1976), «Ӧнія коми кыв. Лексикология» ӧтвывса уджын (1985), «Коми кывлӧн удораса диалект» (1990; В. А.Сорвачевакӧд) да мукӧд.

Люция Михайловнаӧс тшӧтш кыскӧма туявны ӧнія коми кывлысь вежсьӧмсӧ, мукӧд кывъяслысь коми кыв вылӧ мӧрччӧмсӧ, кутшӧм да мыйла выль кывъяс пырӧны сёрниӧ да гижӧд кывйӧ, аддзыны помкасӧ да гӧгӧрвоӧдны татшӧм мунанторсӧ. Тайӧ туялӧмыс петкӧдчӧма уджъясын «Выль коми кыввор» (1997, 1998, 1999), «Коми кывйын неологизмъяс: туялӧмлӧн социолингвистическӧй аспект» препринтын (2008), неыджыд «Кансяма-ӧтйӧза кыввор» небӧгторйын (2013; Е. А.Цыпановкӧд) да мукӧд.

Ӧнія кадӧ, кор коми кыв лоис каналан кывйӧн, Люция Михайловналӧн уджъяс лоӧны зэв коланаӧсь. 1994ʼ восянь сійӧ зіля уджалӧма Коми Республикаса Культура да национальнӧй политика министерство бердас терминъяс да орфография видлалысь комиссияын, вӧлӧма веськӧдлысьӧс вежысьӧн.

Дерт, Безносикова Люция Михайловна аслас уджъясӧн пыртӧ коми кыв туялӧмӧ ыджыд да колана пай, найӧс вылӧ донъялӧма миян Коми Республикаын, Россияса да суйӧрса пыдди пуктана финн-угроведъясӧн.

Люция Михайловна нималана туялысь, сійӧ «Коми Республикаса Наукаын нимӧдмӧн уджалысь» (1994), «Уджвывса ветеран» (1987), сылӧн вель уна быдсикас грамота, куимысь вӧвлӧма госпремия лауреатӧн (1998, 2001, 2003); 2004 восянь – финн-йӧгра котырын суйӧрсайса шлен.

Список опубликованных работ